Werken met de levende getallenlijn in groep 1-2
Een van de tussendoelen van groep 2 naar groep 3 is dat leerlingen de getallenlijn tot minimaal 20 leren kennen, de cijfers herkennen en de volgorde ervan weten. In 2022 bedacht ik, gebruikmakend van het episodisch geheugen, de levende getallenlijn. Veel leerkrachten in groep 1-2 ontdekken dat kleuters, zowel in het speciaal basisonderwijs als in het reguliere basisonderwijs, deze kennis heel gemakkelijk opnemen met de levende getallenlijn. Ze praten erover en gaan ermee tellen. Het is toch prachtig om te zien hoe het episodisch geheugen hierin zo effectief wordt ingezet!
Het episodisch geheugen
Het geheugen kan soms ontzettend krachtig zijn: je herinnert je vast nog dat leuke uitje dat je voor een bepaalde verjaardag kreeg. Dit komt door het episodisch geheugen, waarin ervaringen en belevingen worden opgeslagen. Het episodische geheugen is voor kinderen vaak gemakkelijk toegankelijk, omdat het weinig inspanning vergt. Daarom is het dan ook prachtig om hier in het onderwijs gebruik van te maken. Het episodisch geheugen koppelt informatie aan een gebeurtenis of beleving, waardoor het ook wel het contextuele geheugen wordt genoemd.
De levende getallenlijn
Dit is een lijn waarop de cijfers van 1 tot en met 30 of 31 hangen, afhankelijk van het aantal dagen in de maand. Onder of boven de getallen worden allerlei plaatjes en foto’s geplaatst van zaken die van betekenis zijn voor de kinderen, zoals verjaardagen, de intocht van Sinterklaas, de kinderboerderij, muziekles, het weekend, en basale begrippen zoals vandaag, morgen, eergisteren, enzovoort.
De lijn ordent voor de kinderen de tijd en moedigt de kinderen aan om ernaar te kijken en erover te praten, omdat deze gebeurtenissen betekenis voor ze hebben. Kleuters redeneren nog vaak egocentrisch en zijn sterk gericht op wat zij zelf belangrijk vinden. De lijn daagt hen uit om verder te tellen vanaf de pijl die bij ‘vandaag’ staat. Dit vraagt dat de lijn bewust niet op ooghoogte hangt. In 45 kleutergroepen waar leerkrachten met de levende getallenlijn werkten, bleek dat de kinderen het meeste erover praten wanneer de lijn wat hoger hangt, zodat ze deze ook kunnen zien tijdens het spelen, zonder dat er kinderen tussen staan. Het was zeer boeiend om te zien dat de meeste kinderen binnen vier weken de cijfers kenden en ze ook in de juiste volgorde konden plaatsen. De leerkrachten merkten dat zowel kinderen uit groep 1 als groep 2 aanzienlijk actiever telden op de lijn dan met de eerder gebruikte zakelijke getallenlijn of de getallenlijn met cijferbeelden. Een bijkomend voordeel van de levende getallenlijn is dat kinderen zich bewust worden van het feit dat niet iedere maand hetzelfde aantal dagen heeft.
Wat een verschil
Het was prachtig om in relatief korte tijd, namelijk vier weken, zo’n groot verschil te zien. De 72 leerkrachten uit deze 45 groepen gaven interessante terugkoppelingen over het werken met de levende getallenlijn. Hieronder de kern van de ervaringen die het meest werden teruggegeven:
“Te weinig belevenissen aan de lijn.”
In het begin waren we geneigd om maar enkele belevenissen aan de lijn te koppelen, omdat we door de rust en structuur in de ruimte dachten dat het anders te druk aan de muur zou worden. Je merkt echter onmiddellijk dat de lijn dan minder tot leven komt. Een foto van bijvoorbeeld een egel, gekoppeld aan een bezoek aan de egelboerderij, lokte direct meer tellen en praten uit.
“We hebben al een kalender.”
De eerder gebruikte kalender had veel minder effect. De dagen waren daar op een volwassen manier geordend, waarbij de afstand van de 1 naar de 2 even groot was als de afstand van de 1 naar de 8. Dit is uiteraard geen manier van denken die kleuters hebben. Ons doel was juist om de lijn aan te leren, niet om deze op dezelfde manier te ordenen zoals volwassenen een kalender ordenen.
“Bewust dat de zakelijke structuur minder oplevert.”
Door het idee van doorgaande lijnen waren we te veel gericht op de details van de getallenlijn en minder op de bedoeling ervan. Getallenlijnen uit groep 3 met de vijfstructuur (rood/wit) hingen we op in de veronderstelling dat het een doorgaande lijn zou creëren. Ook de cijferkaarten met te veel informatie, zoals vingerbeelden en turfstreepjes, bleken minder effectief, omdat leerlingen ze van een afstand niet goed konden lezen. Het was een eye-opener om te realiseren dat deze zakelijke structuren veel minder betekenisvol zijn voor de kleuters. Ze wachten hier niet op, terwijl wij als volwassenen dat soms wel belangrijk vinden. De kinderen worden veel actiever van de belevenissen die voor hen persoonlijk iets betekenen.
Geschreven door: Audrey Machielsen MEd, Senior Onderwijsadviseur Aumac Onderwijsadvies